DC&PT - Thời
Sự 2019
Bản quyền hình ảnh Getty Images/Illustration by BBC
David Hutt, nhà báo làm việc tại Á châu, chuyên viết
trong mục 'Đông Nam Á' của The Diplomat, đưa ra
nhận định này trong bài ''Cạnh tranh giữa Mỹ và TQ khiến
Việt Nam khó xoay sở''.
Trả
lời phỏng vấn của BBC News Tiếng Việt hôm
10/12, David Hutt giải thích rằng Hà Nội thật ra không
có lựa chọn nào hơn là giải pháp ngoại giao - có
vẻ không hữu hiệu, trước một Trung
Quốc ngày càng trở nên táo bạo và không có lư do ǵ
phải nhượng bộ.
T́nh trạng được David Hutt gọi là
tiến thoái lưỡng nan này xảy ra là v́, theo ông,
bận tâm lớn nhất của Hà Nội là không muốn
mất chế độ cộng sản, v́ thế mọi
quyết định liên quan đến chính sách ngoại
giao đều bị nỗi ám ảnh sợ mất
đảng chi phối.
Thế
nhưng ông cũng cho rằng Việt Nam cũng không
muốn mất nước (khẳng định chủ
quyền trên vùng Biển Đông), v́ nếu để
mất nước th́ ''tính chính danh của nhà nước
Việt Nam sẽ bị đe dọa.''
Giữa thế tiến thoái
lưỡng nan này, David Hutt kết luận rằng Hà
Nội sẽ mất đảng nhanh hơn nếu liên
kết với Trung Quốc.
David
Hutt: Vấn
đề của Hà Nội là, khi Trung Quốc trở nên táo
bạo hơn, Hà Nội mất đi nhiều lựa
chọn. Hiện tại, những ǵ Việt Nam có chỉ là
ngoại giao. Hà Nội cố gắng đàm phán trực
tiếp với Bắc Kinh, điều này đôi khi có
kết quả, nhưng biện pháp ngoại giao đ̣i
hỏi Bắc Kinh phải tử tế.
Trung
Quốc giờ đă xây các đảo nhân tạo ở
Biển Đông, nên các tàu của họ không cần phải
quay trở lại đất liền để lấy thêm
nguyên liệu, v́ vậy họ có thể quấy rối tàu
biển Việt Nam thường xuyên hơn và lâu hơn.
Ngoài
ra, nếu Bắc Kinh thuyết phục được ASEAN
kư kết bộ Quy tắc Ứng xử trên Biển
Đông với các điều khoản Bắc Kinh muốn,
th́ chẳng lâu sau đó Hà Nội có thể sẽ buộc
phải ngừng khoan dầu với các đối tác
nước ngoài - hiện đang là các công ty Mỹ và Nga,
cũng như tham gia hợp tác quân sự với Mỹ. V́
vậy, Hà Nội sớm có thể mất đi pḥng
thủ chính của ḿnh.
Hà
Nội c̣n có những lựa chọn nào khác? Việt Nam
không thể đụng độ quân sự v́ quân
đội của họ yếu hơn hẳn so với
Trung Quốc, và tại thời điểm này, nếu có
chiến tranh, Hà Nội không tin là Mỹ sẽ đến
hỗ trợ. Điều tôi muốn nói là Hà Nội
cần nghĩ ra những ư tưởng mới và không
thể phụ thuộc vào mong muốn rằng t́nh huống
nguyên trạng sẽ kéo dài.
Ví
dụ, ông Trọng hoặc ông Phúc có thể đến
Washington, nâng cao quan hệ đối tác của họ thành
một đối tác chiến lược, và thậm chí
đưa ra ư tưởng về một liên minh hiệp
ước - để nếu có cuộc tấn công vào
Việt Nam th́ Hoa Kỳ sẽ phải đáp trả.
Điều
này sẽ thay đổi chính sách đối ngoại
được quyết định vào thập niên 1990
của Việt Nam. Mọi thứ bây giờ rất khác
xưa và Hà Nội cần phải bắt đầu có
những suy nghĩ vượt ra ngoài khuôn khổ nếu
muốn làm chủ được t́nh h́nh. Thật thế,
Hà Nội đang đối mặt với nguy cơ không
chủ động thích ứng được với các
sự kiện chung quanh.
Hà
Nội đang ở thế tiến thoái lưỡng nan.
Tuy nhiên, vấn đề là h́nh như họ không có vẻ
như muốn ra khỏi vị trí đó, nơi họ ngày
càng bị đẩy sâu vào hơn.
BBC:Bài viết của ông
trích dẫn câu châm ngôn ''chơi với Mỹ mất
chế độ, chơi với Trung Quốc mất
nước''. Theo ông th́ nếu bắt buộc phải chọn,
Hà Nội sẵn ḷng bỏ chủ nghĩa cộng sản
hơn hay sẵn ḷng bỏ lănh thổ hơn?
David
Hutt: Ồ,
họ không muốn bỏ cái nào. Tôi đoán là Đảng
Cộng sản có lẽ muốn tự cứu ḿnh nhiều
hơn. Nhưng bây giờ đảng và nước gắn
liền với nhau. Tôi nghĩ rằng, ngoài tăng
trưởng kinh tế, bảo vệ lănh hải Việt Nam
ở Biển Đông giờ đây là điều duy
nhất mang lại đến cho đảng chút tính
hợp pháp. Từ bỏ khẳng định chủ
quyền ở Biển Đông là điều tôi cho là có
thể khiến đảng Cộng sản Việt Nam
bị sụp đổ.
BBC:
Ông
nhận định rằng nguy cơ dẫn đến
sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng
sản Việt Nam sẽ cao hơn nếu Hà Nội liên
kết với TQ thay v́ nghiêng hẳn về phía Mỹ. Xin
giải thích tại sao.
David
Hutt: Đúng!
Việt Nam sẽ có thể mất đảng nhanh hơn
nếu liên kết với Trung Quốc.
Trước
hết, theo tôi, chủ nghĩa dân tộc chống Trung
Quốc ở Việt Nam hiện nay mănh liệt đến
mức nó thực sự đe dọa Đảng Cộng sản.
Nguyễn Tấn Dũng quản lư tinh thần bài Trung khá
tốt khi ông c̣n là Thủ tướng, như trong các
sự kiện năm 2012. Nhưng kể từ năm 2016,
nhiều người dân Việt Nam bây giờ cho rằng
thấy nhiều lănh đạo của Đảng hiện
nay, đặc biệt là những người như
Nguyễn Phú Trọng, là tay sai của Bắc Kinh.
Hăy
nh́n vào các cuộc biểu t́nh chống Luật Đặc
khu năm ngoái hoặc các cuộc biểu t́nh chống
Formosa năm 2016; đó là những sự kiện khiến
công chúng Việt Nam thực sự tức giận và đang
dẫn đến cuộc tranh luận gay gắt trong
đảng. Nếu Đảng Cộng sản Việt Nam
hoàn toàn liên kết với Bắc Kinh, trong trường
hợp đó sẽ phải từ bỏ chủ quyền
của ḿnh ở Biển Đông, tôi nghiêm túc nghĩ
rằng điều đó nó sẽ dẫn đến
sự tức giận công khai đến mức
Đảng Cộng sản bị đe dọa.
Bản
quyền hình ảnh David Hutt
Thứ
hai, chính phủ Hoa Kỳ không có mục đích thay
đổi chế độ, tạo ''diễn biến ḥa
b́nh'' hay sự ''tự chuyển hóa'' ở Việt Nam.
Họ muốn từ Hà Nôi một chính phủ thân thiện,
phản đối sự bành trướng của Trung
Quốc, điều mà Đảng Cộng sản Việt
Nam hiện đang làm. Các dân biểu Mỹ nói đúng, chính
quyền Hoa Kỳ đă vuốt ve Việt Nam. Hăy nh́n cách họ
nhân nhượng với Việt Nam, chẳng hạn như
khi Obama rút lệnh cấm bán vũ khí mà không bắt Hà
Nội phải có bất kỳ tiến bộ nhân quyền
lớn nào.
So
sánh điều này với cách Mỹ đối phó với
Campuchia hoặc Thái Lan. Tập đoàn Podesta, với mối
liên hệ chặt chẽ với Đảng Dân chủ và
Trump, đă vận động chính phủ Việt Nam trong
nhiều năm và giết chết các dự luật đ̣i
hỏi VN phải có nhiều tiến bộ về nhân quyền
của Hoa Kỳ. John Kerry cũng bị cáo buộc đă
làm việc chăm chỉ trong vai tṛ Bộ trưởng
Ngoại giao để ngăn chặn bất kỳ dự
luật nào như vậy đi qua Quốc hội.
Nhưng
nếu Việt Nam không c̣n tranh chấp chủ quyền
với Bắc Kinh ở Biển Đông và không c̣n
đưa ra một thái độ chống Trung Quốc
trong ASEAN, th́ Mỹ không có lư do ǵ để nâng niu Việt
Nam. Nếu Hà Nội gắn kết chặt chẽ hơn
với Bắc Kinh, th́ Mỹ sẽ t́m cách thay đổi
chế độ ở Hà Nội. Và nếu Hà Nội liên
kết chặt chẽ hơn với Bắc Kinh,
người dân Việt Nam phản đối với con
số lớn chưa hề thấy trong nhiều thập
niên. Theo tôi, Đảng Cộng sản có nhiều thứ
để mất trong nước và quốc tế nếu
nó nghiêng hẳn về với Bắc Kinh hơn với
Washington.
BBC:Gỉa sử nhận
định vừa rồi là đúng, ông có nghĩ rằng
Hà Nội cũng nhận ra điều đó và v́ thế
không muốn hoàn toàn liên kết với Trung Quốc, hay là
họ có những lư do khác để không muốn làm như
vậy?
David
Hutt: Tôi
nghĩ rằng Đảng Cộng sản, trước
hết, không thích thay đổi. Nó muốn mọi thứ,
trong nước và quốc tế, được giữ
nguyên trạng như hiện tại. Xét cho cùng, nền kinh
tế Việt Nam đang phát triển, Việt Nam đang
được quốc tế đánh giá cao hơn - ví
dụ, có ghế trong Hội đồng Bảo an Liên
Hợp Quốc - và Đảng Cộng sản vẫn
nắm quyền.
V́
vậy, với các nhà lănh đạo đảng mọi
thứ bây giờ khá tốt. Nhưng mọi thứ cũng
đang thay đổi và tôi không nghĩ rằng Đảng
Cộng sản, về bản chất, giỏi thích nghi
với thay đổi. Về mặt tư tưởng,
họ muốn gần gũi với Bắc Kinh, với
tư cách là anh em họ xă hội chủ nghĩa, và
chắc chắn họ nghi ngờ ư đồ của
Hoa Kỳ - mặc dù, như tôi đă nói trước
đây, nỗi sợ về sự tiến hóa ḥa b́nh
của Hà Nội thực sự không phù hợp với
thực tế.
Tôi
không thấy có các phe thân Mỹ hoặc thân Trung Quốc
trong đảng - Tôi nghĩ rằng nhận định này
từ đâu đó là điều đă bị cường
điệu hóa. Nhưng hiện Hà Nội đang
đứng trước một t́nh huống rất khó
khăn phải giải quyết.
Nếu
không làm ǵ và hy vọng rằng mọi việc sẽ c̣n
ở nguyên trạng, Hà Nội có nguy cơ không thể
chủ động thích ứng được với các
sự kiện. Nhưng nếu liên kết chặt chẽ
hơn với Mỹ, Việt Nam có nguy cơ chiến tranh
với Trung Quốc và các vấn đề kinh tế.
Mặt khác, nếu nó liên kết chặt chẽ hơn
với Trung Quốc, họ sẽ mất quyền khẳng
định chủ quyền ở Biển Đông và có nguy
cơ khiến Washington ngày càng tức giận và có biện
pháp trừng phạt.
V́
vậy, như tôi đă viết trong bài, Hà Nội phải
chọn một con đường ít xấu nhất, và
đó là một quyết định thực sự khó
khăn. Tôi chỉ muốn nói đây là một quyết
định mà Hà Nội sẽ phải đưa ra vào
một lúc nào đó.
BBC:
Điều
ǵ cần xảy ra để giúp Hà Nội thoát khỏi t́nh
huống khó lường này? Và nếu được
hỏi, ông khuyên chính phủ Việt Nam nên làm ǵ?
David
Hutt: Tự
hào về điều ḿnh là người ủng hộ phong
trào dân chủ hóa Việt Nam, và những người
dũng cảm đấu tranh cho quyền tự trị
của chính họ - như Phạm Chí Dũng vừa bị
bắt tháng trước - tôi sẽ khuyên Đảng
Cộng sản cải cách hệ thống chính trị, cho
các đảng độc lập được phép
hoạt động và cho người dân Việt Nam có
được bầu cử dân chủ thực sự. Tôi
nói điều này với tất cả sự chân thành và cẩn
trọng.
Vấn
đề đối với Hà Nội ngay bây giờ là chính
sách đối ngoại chỉ đứng hàng thứ
yếu so với sự tồn tại của Đảng
Cộng sản. Đảng Cộng sản nghĩ về
vị trí của chính ḿnh trước, rồi mới
nghĩ đến chính sách đối ngoại.
V́
vậy, nếu Việt Nam bắt đầu dân chủ hóa,
th́ chính sách đối ngoại sẽ trở nên đơn
giản hơn: Hà Nội sẽ không phải lo lắng
về việc Mỹ muốn đổi chế độ;
sẽ phải lo lắng về việc xúc phạm
người anh em xă hội chủ nghĩa ở Bắc
Kinh; và sẽ không c̣n phải lo lắng là những
người bất đồng chính kiến muốn
nổi loạn và lật đổ toàn bộ hệ
thống nhà nước.
Tâm
trạng luôn lo lắng về sự sống c̣n của
đảng CSVN là nguyên nhân tạo ra t́nh cảnh tiến
thoái lưỡng nan này. Lịch sử dạy chúng ta
rằng chính sách đối ngoại của các chế
độ và nhà nước độc tài hiếm khi
tốt về lâu dài, bởi v́ họ luôn thận trọng
quá mức về những ǵ xảy ra trong nước.
Trong
một nền dân chủ, nếu một chính sách
đối ngoại thất bại, th́ sau cuộc bầu
cử, chính phủ mới bước vào sẽ t́m cách
giải quyết t́nh h́nh - và nhà nước vẫn
tương đối ổn định. Chỉ cần
nh́n vào các sự kiện ở Mỹ sau khi Mỹ bị
thua trận trong cuộc chiến Việt Nam, đă không có
bất kỳ vấn đề chính trị hay cuộc cách
mạng lớn nào. Nhưng ở một quốc gia
độc tài như Việt Nam, một chính sách đối
ngoại thất bại có thể sẽ gây ra một
cuộc cách mạng có nguy cơ tàn phá hủy toàn bộ nhà
nước. Nguy cơ này khiến chính phủ thận
trọng hơn, bảo thủ hơn và luôn tự phải
lo lắng về sự sống c̣n hơn.
Trích: BBC 11.12.19
Mục
Thời sự Tạp chí Dân chủ & Phát triển
điện tử:
hay
www.dcvapt.net
Email: dcvapt@gmail.com
Hiệp Hội Dân Chủ và Phát Triển Việt